Çinko ve Bakır Takviyesi Neden Birlikte Kullanılmalı?

Çinko ve bakır vücutta birbirlerinin emilim ve çalışmalarını etkileyen minerallerdendir. Bu nedenle dikkatli bir şekilde kullanılmalıdırlar. Çinkonun vücuttaki fazla miktarı, bakırın bağırsaktaki emilimini engelleyebilir. Bu durum bakır seviyelerinin düşmesine ve potansiyel açıdan bakır eksikliğine neden olabilir.

Bakır, vücutta üretilemeyen yani dışarıdan alınması zorunlu olan esansiyel bir elementtir. Eksikliğindeyse lökopeni, nötropeni ve anemi gibi sağlık sorunlarının oluşması olasıdır. Erken teşhis edilmesi, vücutta sakatlık derecesinde hasar bırakan ve çoğu kez geri dönüşü olmayan nörolojik semptomların gelişme olasılığını önlemek açısından önemlidir. (1) Aslında ne kadar ters orantıda gelişen bir etkileşim olsa da çinko ve bakırın birlikte kullanımı denge sağlayabilir.

Bakır bitkilerin ihtiyaç duyduğu elementlerden biridir. Özellikle klorofil üretimi, solunum yapma ve protein sentezi için bu elemente ihtiyaç duyulur. Bakır eğer bitkide azsa sararma, bodurluk, geç olgunlaşma, dokularda bozukluk görülme sıklığı artabilir. Bitkilerin hastalıklara karşı dirençli hale gelmesinde oldukça önemli bir elementtir. (2)

Çinko takviyeleri genelde tek başına kullanılmaz. Bakır içeren formüllerle ya da bakır yönünden zengin yiyeceklerle birlikte kullanıldığında, vücuda faydası olduğu gibi vereceği zarar da ortadan kalkabilir.

Yüksek dozda çinko alındığında bakır seviyesinin düştüğü görülürken, yüksek bakır alımı da çinko değerini düşürür. Genel itibariyle çinko ve bakır takviyelerinin birlikte alınması önerilir.

Çinko eksikliği birçok nedene bağlı olarak ortaya çıkabilir. Örneğin; hızlı büyüme dönemleri, hamilelik, yaşlanma, karaciğer hastalıkları sayılabilir. Bazı besinler çinko emilimini artırarak eksikliğine de sebep olabilir. Bazı lifli gıdalar, fosfat, bakır, kalsiyum, toprak vs. çinko emilimini azaltır. Bunun yanı sıra proteinler, metiyonin, şarap, D vitamini, B6 vitamini emilimi artıran ögeler arasında yer alır. (3)

Çinko Bakır Takviyesinin Vücuda Etkileri

Çinko ve bakır çocuklar hem yetişkinler için günlük olarak alınmalıdır. Çinko ve bakır kombinasyonu (4);

• Bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna katkı sağlar.
• Normal hücre oluşumu ve korunmasında katkısı vardır.
• Normal enerji oluşum noktasında etkilidir.
• Kemiklerin, saç ve tırnakların güçlenmesinde en önemli bileşenlerdir.
• Göz sağlığı için çok önemlidir.
• Vücudun mineral ihtiyacını karşılar.
• Hastalıklara karşı koruyucudur.
• Beslenme yoluyla alınan proteinlerin sentezlenmesini kuvvetlendirir.

Beslenmeyle vücudun mineral değerlerinin normal düzeyde olması her zaman mümkün olmayabilir. Bu açıdan vücudun bu ihtiyacının tam olarak karşılanmasında takviyelere gerek duyulur. Vücudun pigmentasyon dengesinin korunmasını sağladığından, gözle görülür bir cilt parlaklığı ve canlılığı da söz konusudur. Bağ dokularının korunmasında, çinko-bakır desteği alınır. (5) Günlük yeterli dozdan daha yüksek oranda alındığında, sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu nedenle önerilen günlük dozdan fazlası alınmamalıdır.

Çinko bakır takviyesi desteği almak istendiğinde, öncelikle beslenme düzenine özen göstermek gerekir. Çinkonun besinsel kaynakları olarak, balık ve deniz ürünleri, et yer alır. Et, yumurta, süt ürünleri, kepekli tahıllar, fasulye ve fındık, balık ve deniz ürünleri çinko açısından zengindir. (6)

Bakırın besin kaynakları olarak da kabuklu deniz mahsulleri, kabuklu yemişler ve tohumlar, organ etleri, çikolata, buğday kepeği tahılları ve tam tahıllı ürünler sayılabilir. (7) Bu iki önemli yapı, neredeyse vücutta her hücre için kullanılır. Bu nedenle çinko, bakır ve bunun yanında demir, sağlıklı ve zinde bir hayat için olmazsa olmazdır.

Çinko-Bakır Dengesizliğinin Nedenleri

Fazla çinko, bakır eksikliğine yol açabilir. Bunun nedeniyse, sindirim yolundaki emilim şekillerinin birbirine çok benzemesidir.

Çinko fazla alındığında, metalotionin üretilmesinde artışa neden olur. Bu bağırsaklarda yer alan bir hücre proteini olarak ifade edilir. Bazı metallere bağlanıp, emilimlerini önler. Bu hücrelerin aynı zamanda bakır için çekiciliği de çok fazladır. Bir anlamda bakır ve çinko arasında bir döngü oluşmasını sağlar. Çinko aldıkça metalotionin hücreleri gelişir. Bu şekilde bakır emilimi azalır.

Bakır eksikliği ayrı değerlendirildiğinde, emilim bozukluğu veya beslenmeyle fazla çinko alımı gibi nedenlerle ortaya çıkabilir. Fazla çinko alımında mide bulantıları ve krampları, kusma, iştahsızlık ve baş ağrısı gibi sorunlar baş gösterir.

Pek çok insan sağlıklı beslenerek, bakır-çinko dengesini normal düzeyde tutabilir. Çinko ve bakır eksikliğinde meydana gelen sağlık sorunları şöyledir (6);

• Koroner kalp hastalığı
• Kalp kapağı yetersizliği ve miyokardiyal lezyonlar
• Kardiyak hipertrofi

Bu iki madde vücutta hayatta kalmak için en gereklilerin başında gelir. Bununla birlikte vücutta rolleri birbirlerinden farklıdır. Bakır kırmızı kan hücrelerinin üretiminde aktiftir. Çinkoysa bağışıklık sisteminin düzgün çalışıp çalışmamasında rol oynar.

Kaynakça

• Interacting elements – zinc-induced copper deficiency Prescriber Update 41(1): 16-17 March 2020 https://www.medsafe.govt.nz/profs/PUArticles/March2020/Interacting-elements-zinc-induced-copper-deficiency.html
• BOLAT, İ., & Ömer, K. A. R. A. (2017). Bitki besin elementleri: Kaynakları, işlevleri, eksik ve fazlalıkları. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 19(1), 218-228.
• Belgemen, T., & Nejat, A. K. A. R. (2004). ÇİNKONUN YAŞAMSAL FONKSİYONLARI VE ÇİNKO METABOLİZMASI İLE İLİŞKİLİ GENLER. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 57(3).
• 01.2017 tarih ve 29960 sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayınlanan Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği
• National Institutes of Health Office of Dietary Supplements Zinc Fact Sheet for Health Professionals https://ods.od.nih.gov/factsheets/Zinc-HealthProfessional/
• National Institutes of Health Office of Dietary Supplements Copper Fact Sheet for Health Professionals https://ods.od.nih.gov/factsheets/Copper-HealthProfessional/
• Association of Zinc and Copper Status with Cardiovascular Diseases and their Assessment Methods: A Review Study Mini Rev Med Chem. 2020;20(19):2067-2078